Жыццё
Сапраўднае імя класіка беларускай літаратуры, Народнага паэта і аднаго з галоўных дзеячаў беларускага адраджэння — Іван Дамінікавіч Луцэвіч. Ён нарадзіўся 7 ліпеня 1882 года ў фальварку Вязынка (Мінскі павет) у сям’і збяднелых шляхціцаў. Атмасфера дзяцінства, прасякнутая працай на зямлі, песнямі і народнымі казкамі, глыбока паўплывала на фарміраванне яго характару і творчага светапогляду.
Пасля сканчэння народнага вучылішча малады Іван працаваў у гаспадарцы бацькоў, затым быў памагатым у крамах і канторскіх справах. Толькі ў 1904 годзе ён атрымаў магчымасць працягваць адукацыю ў Вільні, дзе пазнаёміўся з мясцовай інтэлігенцыяй, якая адстойвала правы беларускага народа. Менавіта тут нарадзіўся яго літаратурны псеўданім Янка Купала, што сімвалізаваў сувязь з народнымі абрадамі, святам Купалля і вобраз беларуса з народнай песні.
Першыя вершы паэта друкаваліся ў газетах «Северо-Западный край», «Наша доля» і «Наша Ніва». Ранняя творчасць Купалы прасякнута болем за лёс прыгнечанага народа, імкненнем да свабоды і годнасці. Яго адкрытыя ідэалагічныя матывы часта выклікалі цэнзурныя пераследы. У 1908 годзе Янка Купала быў вымушаны на пэўны час пакінуць Вільню, але працягваў пісаць і друкавацца пад рознымі псеўданімамі.
З 1915 па 1920 гады жыў у Маскве, дзе супрацоўнічаў з беларускімі таварыствамі, дапамагваў бежанцам з акупіраванай Беларусі і падтрымліваў нацыянальную культуру. Пасля вяртання на радзіму працаваў у рэдакцыях, выдавецтвах, творчай суполцы «Маладняк», а пазней — у Саюзе пісьменнікаў БССР. За вялікую ролю ў развіцці нацыянальнай паэзіі яму было прысвоена званне народнага паэта.
Трагічна і загадкава скончылася жыццё Янкі Купалы — 28 чэрвеня 1942 года ён загінуў у Маскве, упаўшы з лесвіцы гасцініцы «Масква». Прычыну смерці афіцыйна прызналі выпадковай, але існуе шмат версій і спрэчак адносна яе абставін. Пахаваны паэт у Мінску на Вайсковых могілках.
Творчасць
Літаратурная спадчына Янкі Купалы — гэта аснова сучаснай беларускай паэзіі. Яго першы зборнік «Жалейка» (1908) стаў сапраўднай падзеяй у культурным жыцці народа. У ім гучыць голас селяніна, які ўсведамляе сваю годнасць, і заклік да абуджэння. Паэт у вершах «А хто там ідзе?», «Мужык», «Спадчына» увасобіў ідэю вольнай Беларусі, народнага адзінства і любові да зямлі бацькоў.
Другі зборнік, «Гусьляр» (1910), працягнуў патрыятычную лінію, але стаў больш філасофскім. Тут Купала разважае пра сутнасць мастацтва, ролю паэта і адказнасць творцы перад народам. Асаблівасцю кнігі стала спалучэнне народна-песеннай рытмікі з глыбокім сацыяльным зместам.
Асобную старонку ў творчасці займае драма «Паўлінка» (1912) — адна з першых беларускіх нацыянальных камедый. Праз гісторыю простай дзяўчыны аўтар паказаў супрацьстаянне паміж старымі і новымі грамадскімі поглядамі, а таксама вывеў вобраз беларускай жанчыны разумнай, смелай і вернай традыцыям. Гэтая п’еса адкрыла шлях развіццю беларускага тэатра, а героі — сталі Народнымі ўлюбёнцамі.
Пазнейшыя зборнікі, такія як «Шляхам жыцця» (1913) і «Спадчына» (1922), паказваюць духоўнае сталенне аўтара. У іх ёсць як пранікнёная лірыка пра любоў да роднай зямлі, так і глыбокія роздумы пра лёс чалавека ў турботным свеце. Верш «Маладая Беларусь» стаў у свой час магутным сімвалам нацыянальнага адраджэння.
Падчас вайны Купала напісаў шэраг патрыятычных вершаў («Беларусі», «Сын Беларусі», «Памяці загінуўшых»), дзе заклікаў да мужнасці і захавання веры ў перамогу.
Творчая спадчына Янкі Купалы — гэта цэлая гісторыя духоўнага шляху беларускага народа ад няволі да самасвядомасці. Па глыбіні і маштабе яна параўноўваецца з эпасам Якуба Коласа, а сам Купала заслужана называецца нацыянальным прарокам Беларусі.